Zbog liberalnog zakonskog okvira, stranke i funkcioneri u izbornim godinama koriste budžetska sredstva, ljudske resurse, službene automobile i opremu, ali i javna pojavljivanja u sklopu javne funkcije, s ciljem promovisanja stranke i kandidata. Dodatni problem predstavljaju i budžetska izdvajanja u obliku nabavki, grantova i subvencija, kao i zapošljavanje u javnom sektoru u svrhu obezbjeđenja podrške na izborima. Neophodno je uvesti zakonske restrikcije i ograničenja u pogledu korišćenja institucionalnih sredstava i pozicija u izbornom procesu, te razgraničiti javne i stranačke funkcije.
Zloupotreba javnih resursa u predizbornom periodu s ciljem promovisanja stranaka ili kandidata koji već obavljaju javne funkcije je veoma česta praksa u Bosni i Hercegovini, ali i u drugim zemljama. Venecijanska komisija definiše zloupotrebu javnih resursa kao „nezakonito ponašanje državnih službenika, kandidata i stranaka na vlasti koji koriste svoj položaj i veze u institucijama vlasti kako bi uticali na ishod izbora. Komisija dalje definiše institucionalne resurse kao „ljudske, finansijske, materijalne, u naturi i druge nematerijalne resurse koje koriste nosioci vlasti i državni službenici tokom izbora, a koji proističu iz kontrole nad zaposlenima u javnom sektoru, raspodjelom finansija, pristupom javnim ustanovama, kao i resurse u vidu povlaštenog položaja ili prisustva u javnosti proistekle iz njihove pozicije izabranog ili imenovanog zvaničnika, a koji se mogu pretvoriti u političku promociju ili drugu vrstu podrške.
Primjeri zloupotreba institucionalnih sredstava i javnih funkcija za izbornu kampanju su raznovrsni: od korišćenja službenih vozila, zaposlenih u javnom sektoru, prostorija institucija i javnih ustanova, preko korišćenja privilegija javne funkcije za promociju kroz medijske nastupe i događaje, pa do direktnog preusmjeravanja sredstava iz budžeta za finansiranje kampanje. U ekstremnim slučajevima, javna sredstva se direktno preusmjeravaju iz budžeta za potrebe izborne kampanje ili stranke, što je uglavnom zabranjeno zakonom.
Međutim, problem predstavljaju suptilnije prakse koje podrazumijevaju korišćenje posrednika, te se sredstva iz budžeta preusmjeravaju preko trećih lica, odnosno udruženja, kompanija, pojedinaca, kroz ugovore, podsticaje ili grantove, nakon čega se ta sredstva koriste kao podrška stranci tokom kampanje ili za aktivnosti promocije kandidata ili stranke. Zloupotrebu javnih resursa u izbornoj kampanji predstavlja i korišćenje javnih medijskih servisa, koji su javna preduzeća finansiranja iz budžeta, a koje vladajuće partije koriste u propagandne svrhe, ne samo kroz plaćeno oglašavanje, već, što je mnogo opasnije, kroz kontrolu nad uređivačkom politikom javnih servisa, koji posljedično u pozitivnom svjetlu predstavljaju vladajuću stranku i njene funkcionere.
Smjernice Ureda misije OSCE-a za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR) posebno naglašavaju pitanje zastrašivanja i mobilizacije zaposlenih javnom sektoru za potrebe podrške na izborima, te izvlačenje sredstava iz javnih preduzeća koje kontrolišu političke stranke na vlasti opet putem trećih lica (udruženja i kompanija povezanih sa strankom). Međutim, zloupotrebom javnih resursa se svakako može smatrati i kupovina podrške birača kroz proces zapošljavanja u javnom sektoru. Ovakva praksa se kosi sa principima demokratskih izbora, imajući u vidu da daje povlašten položaj strankama koje su već na vlasti, i pojačava im šanse da budu ponovno izabrane, a sa druge strane opozicione partije, koje nemaju pristup institucionalnim resursima i mašineriji ljudi zaposlenih u institucijama vlasti imaju slabiju startnu poziciju u utrci za vlast.
Neravnopravan položaj vladajućih i opozicionih stranaka posebno je vidljiv u državama ili nivoima vlasti, gdje jedna politička partija ima dominantnu kontrolu nad institucijama, ili je na vlasti dugi niz godina. Osim što podrazumijeva dodatne troškove institucijama, podređivanje institucionalnih resursa izbornoj kampanji dovodi i do zastoja u radu institucija, usporavanja procesa odlučivanja i pružanja usluga građanima, a granica između uloge kandidata i uloge nosioca javne funkcije nestaje. Ove pojave su različito regulisane širom Evrope, a zakonska rješenja su raznovrsno pristupila zloupotrebama.
Tekst je preuzet iz Zbornika autorskih radova Koalicije ”Pod lupom”, a jedna od autora je Ivana Korajlić, program menadžerica Transparency International BiH. Nastavak teksta, odnosno propise i prakse u Bosni i Hercegovini možete pronaći/preuzeti ovdje.
