Na izborni dan raspoređeno je 2.600 posmatrača na 1.345 biračkih mjesta i u 134 lokalne izborne komisije, pokrivajući preko 25% od ukupnog broja biračkih mjesta. Po prvi put korišteno je SMS izvještavanje sa automatizovanom softverskom obradom prikupljenih podataka (u toku izbornog dana zaprimljeno je i poslano preko 19.000 SMS poruka), ali i upoređivanje rezultata izbora iz uzorka biračkih mjesta u odnosu na one koje je objavila Centralna izborna komisija (CIK).
Generalna ocjena Opštih izbora 2014. od strane Koalicije ,,Pod lupom” je da su isti protekli u demokratskoj i fer atmosferi i u skladu sa Izbornim zakonom i pratećim pravilima i procedurama, uz manji broj uočenih nepravilnosti i kritičnih situacija, te izolovane incidente.
Izborno zakonodavstvo BiH zasniva se na Aneksu III (Sporazum o izborima) i Aneksu IV (Ustav Bosne i Hercegovine) Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH, te Izbornom zakonu BiH, i osigurava adekvatan pravni okvir za provođenje demokratskih izbora. Izbornu administraciju u BiH čine izborne komisije (Centralna izborna komisija BiH i lokalne izborne komisije) i birački odbori. Centralna izborna komisija donijela je odluku o raspisivanju Opštih izbora u BiH 15. maja 2014. godine. Izbori su održani 12. oktobra 2014. godine. Ukupno se biralo 518 nosioca mandata. Na izborima je učešće uzelo 98 ovjerenih političkih subjekta i 7.748 kandidata. Na Opštim izborima 2014. pravo glasa imalo je ukupno 3.278.908 birača, a glasalo se na 5.401 biračkom mjestu.
Ovi Opšti izbori održani su u specifičnom političkom kontekstu koji se ogleda u zastoju na putu BiH ka članstvu u Evropskoj uniji, neprovođenju presude Evropskog suda za ljudska prava u slučaju „Sejdić i Finci protiv BiH“, nedopustivo sporom procesu formiranja vlasti tj. implementacije izbornih rezultata nakon Opštih izbora 2010. godine, nestabilnosti parlamentarnih većina u skoro svim djelovima zemlje, katastrofalnim posljedicima poplava iz maja mjeseca, te nezadovoljstvu građana iskazanim na brojnim protestima u toku prethodnog mandata.
Glavni nalazi posmatranja predizbornog vremena ukazuju na ozbiljno kršenje odredbi Izbornog zakona koje regulišu način odabira članova i sastav biračkih odbora, do kojih dolazi svjesnom manipulacijom izbornim procesom od strane predstavnika političkih subjekata. Takođe, zabilježeno je na desetine slučajeva plaćenog političkog oglašavanja u vremenu prije zvaničnog početka izborne kampanje, a što je zakonom zabranjeno, koje se uglavnom ogledalo u promociji na društvenim mrežama, distribuciji promotivnog materijala i organizaciji promotivnih događaja na kojima su učestvovali isključivo kandidati jednog političkog subjekta. Izborna kampanja je zvanično počela 12. septembra 2014. godine i trajala 30 dana, do vremena početka izborne šutnje. Glavni nalazi Koalicije u ovom periodu ukazuju na slučajeve zloupotrebe javnih sredstava od strane predstavnika ili kandidata političkih subjekata koji dolaze s pozicije vlasti u svrhu promocije političkih subjekata, a to se u najvećem broju slučajeva ogledalo kroz korištenje službenih automobila i osiguranja u svrhe izborne kampanje. Tokom izborne kampanje nisu evidentirani slučajevi govora mržnje, a kandidati su svoje kampanje uglavnom temeljili na optužbama prema kandidatima političkih oponenata. Građani su na osnovu medijskog izvještavanja mogli donijeti objektivan sud o kandidatima. Nažalost, ni tokom ove izborne kampanje građani nisu imali uvid u izvor i iznos novca kojim je finansirana kampanja političkih subjekata.
Izborni dan uglavnom je proveden u skladu sa zakonom i pravilima, uz manji broj incidenata. Dvije trećine biračkih mjesta otvoreno je tačno u 07:00 sati, a skoro 95% BM do 07:15. U procesu otvaranja biračkih mjesta najviše zabrinjava podatak da čak 30% biračkih mjesta nije bilo prilagođeno osobama sa invaliditetom. Proces glasanja uglavnom je protekao u skladu sa zakonom, pravilima i procedurama, a zabrinjava pojava velikog broja slučajeva tzv. porodičnog glasanja (na preko 40% BM) i slučajeva da jedna osoba pruža pomoć pri glasanju većem broju glasača (na četvrtini BM). Zatvaranje je na velikoj većini biračkih mjesta provedeno u skladu s propisima, no na 14% BM nije omogućeno glasanje osobama koje su se u trenutku zatvaranja biračkog mjesta nalazile ispred biračkog mjesta. Proces brojanja glasova protekao je uglavnom pozitivno na velikoj većini biračkih mjesta, no zabrinjava činjenica da na 8% biračkih mjesta nije vidno istaknut obrazac sa zbirnim rezultatima (ZR1 obrazac, tzv. žuta kopija), a na velikom broju biračkih mjesta vidljivost podataka sa kopija obrazaca sa zbirnim rezultatima je ograničena. Dodatno, posmatranjem rada lokalnih izbornih administracija na izborni dan primjećeni su slučajevi pogrešnog pakovanja izbornog materijala u čak više od 40 opština, te neispravno popunjavanje obrazaca od strane biračkih odbora u četvrtini posmatranih opština.
Za Opšte izbore 2014. CIK je ispoštovao previđene rokove za objavu rezultata. Rezultati Opštih izbora 2014. potvrđeni su i objavljeni 10. novembra 2014. godine. U periodu od izbornog dana pa do dana objave rezultata izbora, izborne komisije su u vezi sa ukupnim izbornim procesom zaprimile 705 prigovora i žalbi, a vršeno je i ponovno brojanje glasova u Glavnom centru za brojanje sa ukupno 198 biračkih mjesta. Koalicija ,,Pod lupom” je nakon održavanja izbora CIK-u BiH podnijela listu sa 96 prijavljenih nepravilnosti od strane građana i posmatrača Koalicije u nadi da će ih CIK razmotriti i iskoristiti u svrhu poboljšanja rada izborne administracije u budućnosti.
Koalicija je takođe posmatrala i dosadašnji proces implementacije izbornih rezultata. Podatak da su skoro sve institucije zakonodavne vlasti, osim četverodnevnog zakašnjenja u slučaju Kantona 10 (Livanjski kanton), konstituisane u zakonom predviđenom roku svakako ohrabruje. Međutim, proces izbora delegata u domove naroda u Parlamentu FBiH i u Parlamentarnoj skupštini BiH je otežan i usporen, što je onemogućilo konstituisanje zakonodavne vlasti u punom kapacitetu u zakonom predviđenim rokovima. Takođe, ni Izborni zakon ni Ustav BiH ne poznaju rokove za formiranje izvršene vlasti na svim nivoima u BiH, niti institut vanrednih izbora ukoliko se vlade ne formiraju do određenog roka. Ovo ostavlja prostor predstavnicima parlamentarnih političkih subjekata da pregovore o formiranju vlasti odugovlače tj. da nemaju jasno utvrđen rok do kojeg izvršna vlast mora biti formirana.
Preporuke za unapređenje izbornog procesa / Opšti izbori 2014:
- Pristupiti procesu izrade i usvajanja zakona o političkim organizacijama na državnom nivou;
- Pojednostaviti procedure akreditovanja domaćih nestranačkih posmatrača;
- Posvetiti posebnu pažnju kriterijima stručnosti i iskustvu u izbornim procesima u procesu imenovanja i potvrđivanja članova lokalnih izbornih komisija;
- Obezbijediti kontinuiranu obuku lokalnih izbornih komisija u cilju veće efikasnosti njihovog rada u izbornom razdoblju;
- Povećati transparentnost u radu izbornih komisija na svim nivoima;
- Napraviti temeljne izmjene i konkretna unaprijeđenja po pitanju načina imenovanja i obuke članova biračkih odbora;
- Spriječiti razmjenu mjesta i potencijalnu trgovinu mjestima u biračkim odborima između političkih subjekata;
- Propisati da se, osim članova biračkih odbora, sankcionišu politički subjekti za koje se utvrdi da se po njihovom nalogu krše odredbe Izbornog zakona;
- Usvojiti Kodeks ponašanja u toku izborne kampanje kojom bi se spriječila zloupotreba javnih resursa u predizborne svrhe;
- Unaprijediti sistem kontrole finansijskog poslovanja političkih stranaka kako u izbornoj tako i neizbornoj godini;
- Striktno poštivati odredbe Izbornog zakona i odredbe provedbenih akata kojima je propisano obezbijeđenje sigurnosti izbornog materijala na svakom biračkom mjestu;
- Uvesti zasebne providne glasačke kutije za svaki nivo vlasti koji se bira;
- Smanjiti visinu glasačkih kabina do minimalne visine koja obezbjeđuje tajnost glasanja;
- Tehnički unaprijediti izradu kopija obrazaca sa zbirnim rezultatima da bi iste bile čitljive, te ih javno postaviti na biračko mjesto nakon završetka svih procesa na biračkom mjestu;
- Razmotriti uvođenje rednih brojeva na glasačkom listiću za političke subjekte;
- Razmotriti označavanje glasačkih listića serijskim brojevima radi povećanja sigurnosti;
- Skratiti sve rokove od datuma raspisivanja izbora do službene i potpune objave konačnih rezultata izbora (umjesto sadašnjih 180, na 120 dana);
- Omogućiti nestranačkim posmatračima, kao i kadidatima političkih subjekata na poluotvorenim listima, podnošenje prigovora;
- Obezbijediti minimalnu zastupljenost tri konstitutivna naroda, nacionalnih manjina i nacionalno neopredijeljenih u zakonodavnoj vlasti na nivou kantona u FBiH;
- Donijeti odredbu u Ustavu i Izbornom zakonu kojom će se spriječiti zloupotreba nacionalnog izjašnjavanja u izbornom procesu.
